नयाँ चिनियाँ नियमले कैलाश जाने तीर्थयात्रीहरू निरुत्साहित भएका छन्। बेइजिङले तीन वर्षपछि नेपाल–चीन सीमानाका कतिपय नाका खोलेको छ, तर धेरै प्रतिबन्धहरू पनि लगाएको छ जसले यात्रालाई कठिन बनाएको छ।
नयाँ चिनियाँ नियमले कैलाश जाने तीर्थयात्रीहरू निरुत्साहित भएका छन्। अन्तर्राष्ट्रिय यात्रा गर्ने नेपालीहरूको संख्या धेरै छ र तीनै देश - नेपाल, चीन र भारत - छन् जहाँ यात्रा गर्ने कारण उनीहरूको आध्यात्मिक भरपूर भएको हो।
चीनको स्वयंसेवक राष्ट्रवादी संघले हालै नयाँ नियमहरू लागू गरेको छ जसले तीर्थयात्रीहरूलाई कैलाश जान दिने व्यवस्था गर्ने गरेको हो। यो नियमले कैलाश जाने तीर्थयात्रीहरूको खर्च बढाउँदछ र उनीहरूलाई आफ्नो पैसा खर्च गर्न पर्ने हुनेछ।
पवित्र कैलाश मानसरोवर भ्रमण गर्न चाहने तीर्थयात्रीहरू बीचको उत्साह निराशामा परिणत भएको छ किनभने कडा नियमहरू मूलतया आगन्तुकहरूलाई टाढा राख्नको लागि हो जस्तो देखिन्छ, आन्तरिकहरूले भने।
टच कैलाश ट्राभल एन्ड ट्रेक्सका प्रबन्ध निर्देशक बासु अधिकारीले भने, “जब हामीले नियमहरूको लामो सूची देख्यौं, त्यो भारतीय र नेपाली दुवैलाई झन्झटले भरिएको थियो।
कैलाश मानसरोवर यात्राका लागि विदेशी तीर्थयात्रीहरू विशेष गरी भारतीयहरूको प्रवेशलाई नियन्त्रण गर्नका लागि जटिल नियमहरू बनाइएको नेपाली टुर अपरेटरहरू बताउँछन्।
नेपाल एसोसिएसन अफ टुर एण्ड ट्राभल एजेन्ट्स, ट्रेकिङ एजेन्सी एसोसिएसन अफ नेपाल र एसोसिएसन अफ कैलाश टुर अपरेटर्स नेपालले नेपालका लागि चिनियाँ राजदूत चेन सोङलाई ज्ञापनपत्र बुझाएर तीर्थयात्रीको आवागमनलाई सहज बनाउन आग्रह गरेका छन् ।
“चीनले भारतीयहरूका लागि तोकेको शुल्क तेस्रो देशका पर्यटकहरूका लागि भन्दा बढी छ,” ज्ञापनपत्रमा भनिएको छ, जसको प्रतिलिपि पोस्टले प्राप्त गरेको छ।
कैलाश मानसरोवर यात्रा नेपाली टुर अपरेटरहरूका लागि आकर्षक टुर प्याकेजहरू मध्ये एक हो।
वार्षिक तीर्थयात्राको सिजन पर्यटन उद्योगको लागि बूम समय हुनेछ, र सरकारले पनि करबाट राजस्व बढ्नेछ। धार्मिक यात्रीहरूले होटल र रेष्टुरेन्टहरू भर्ने र ट्राभल एजेन्टहरू, एयरलाइन्सहरू, गाइडहरू र भरियाहरूलाई व्यस्त राख्ने।
‘केरुङ नाका हालै खुलेको छ । चीनले हिल्सामा पनि नाका खोल्दैछ,’ अधिकारीले भने । "यो स्वागत छ। तर चीनले ल्याएका नियमहरू निकै कडा छन्।”
मुलुक मन्दीको चपेटामा परेको बेला उत्तरी नाका पुनः खोल्दा पर्यटन उद्योगमा हौसला बढेको छ । मरिबन्ड अर्थतन्त्रलाई पुनरुत्थान गर्न नेपालले पर्यटनमा आफ्नो आशा राखेको छ।
तर विश्वको सबैभन्दा द्रुत बृद्धि भएको प्रमुख अर्थतन्त्रको भ्रमण गर्न चाहने तीर्थयात्रीहरूले धेरै झन्झटको सामना गर्नुपर्नेछ। भारतीय तीर्थयात्रीहरूले तिब्बतको भिसा लिन नयाँ दिल्ली जानुपर्छ।
“भिसा लिन तीर्थयात्रीहरू शारीरिक रूपमा उपस्थित हुनुपर्छ। त्यहाँ कुनै अनलाइन आवेदन प्रणाली छैन," एक अज्ञात ट्राभल एजेन्टले भने।
भिसा लिन अब बायोमेट्रिक विवरण अनिवार्य गरिएको नेपाली टुर अपरेटरहरू बताउँछन् । यसअघि चिनियाँ अधिकारीहरूले सीमा नाकास्थित अध्यागमन कार्यालयमा बायोमेट्रिक विवरण सङ्कलन गर्ने गरेका थिए।
नयाँ नियम अनुसार भारतीय तीर्थयात्रीहरू भिसा लिन कम्तिमा पाँच जनाको समूहमा हुनुपर्छ र तीमध्ये कम्तीमा चारजना शारीरिक रूपमा उपस्थित हुनुपर्नेछ।
टुर अपरेटरहरू भन्छन् कि उनीहरूले यी नयाँ नियमहरू पछाडिको बुद्धि पत्ता लगाउन सक्दैनन् जुन उनीहरूले अव्यावहारिक छन्।
आफ्नो उत्तरी छिमेकीको नरम नीतिले आफ्नो व्यवसायलाई पुन: प्राप्ति गर्न मद्दत गर्नेछ भन्ने आशामा रहेका नेपाली अपरेटरहरूका लागि धेरै समस्याहरू छन्।
चीनले तिब्बत प्रवेश गर्ने नेपाली कामदारका लागि ‘घाँस क्षति शुल्क’ १०० डलरबाट बढाएर प्रतिव्यक्ति ३०० डलर पुर्याएको छ ।
नेपाली कामदारहरू तीर्थयात्रीहरूलाई सहयोग गर्ने गाइड, भरिया वा भान्सा कर्मचारीको रूपमा तिब्बत जान्छन्।
नयाँ नियमअनुसार नेपाली कामदारका लागि पनि बायोमेट्रिक विवरण अनिवार्य गरिएको छ र उनीहरुले राइजिङ मलस्थित भिसा सुविधा सेवा (भिएसएफ) केन्द्रबाट लिनुपर्नेछ’, अधिकारीले भने । ‘पहिले सीमामा रहेको अध्यागमन कार्यालयमा बायोमेट्रिक विवरण लिइने गरेको थियो ।
तिब्बतको विदेशी विनिमय केन्द्रले तोकेको नियमअनुसार कैलाश मानसरोवर भ्रमण सञ्चालन गर्ने नेपाली फर्महरूलाई तिब्बतमा तीर्थयात्री पठाउन प्रत्येकले ६० हजार डलर वा ८० लाख रुपैयाँ जम्मा गर्नुपर्ने अर्को समस्या हो।
नेपालको कानुन अनुसार नेपाली ट्राभल एजेन्सीले विदेशी बैंकमा रकम जम्मा गर्न पाउँदैनन् ।
‘हामीले यस विषयमा नेपालस्थित चिनियाँ दूतावास, बेइजिङस्थित नेपाली राजदूतावास र ल्हासास्थित नेपाली महावाणिज्य दूतावासलाई जानकारी गराएका छौं,’ अधिकारीले भने ।
चिनियाँ अधिकारीहरूले नेपाली कामदारको १५ दिन बसाइका लागि भिसा शुल्क पनि रु ४२०० बाट बढाएर रु १३ हजार पुर्याएका छन् ।
“नेपालले चिनियाँहरूलाई नेपाल प्रवेश गर्ने भिसा शुल्क मिनाहा गरिदिए पनि चीनको नयाँ नीतिले हामी सबैलाई चकित बनाएको छ,” भारतीय तीर्थयात्रीहरूलाई तिब्बत पठाउने अर्का ट्राभल एजेन्टले भने।
जनवरी १, २०१६ देखि, उत्तरबाट आउने पर्यटकलाई बढावा दिन नेपाल सरकारले चिनियाँ आगन्तुकहरूको भिसा शुल्क मिनाहा गर्ने निर्णय गर्यो - यो सुविधा त्यतिबेलासम्म दक्षिण एसियाली देशका आगन्तुकहरूले मात्र पाएका थिए।
सतही मार्गबाट 14-दिनको कैलाश मानसरोवर यात्रा प्याकेजको मूल्य प्रति व्यक्ति IRs185,000 बाट सुरु हुन्छ।
नेपालगन्जबाट सिमिकोट र त्यसपछि हिल्सा र त्यसपछि कैलाश मानसरोवर जाने यात्रुहरूले प्रत्येक IR 225,000 तिर्छन्।
काठमाडौं देखि ल्हासा सम्मको उडान सहितको टुर प्याकेजमा भारतीयका लागि ३२०,००० र अन्य पर्यटकका लागि ४,००० डलर खर्च हुन्छ।
ल्हासाको एक मात्र अन्तर्राष्ट्रिय प्रवेशद्वार काठमाडौं–ल्हासा सेवा सुचारु भएको छैन ।
तीन वर्षपछि गन्तव्य खुल्न थालेपछि भारतीय तीर्थयात्रीको बुकिङले डुबानमा परेको नेपाली टुर अपरेटरहरू बताउँछन् ।
तर भारतीय तीर्थयात्रीलाई पवित्र यात्रामा जान निरुत्साहित गर्ने नयाँ नियमका कारण हामी पूर्ण रूपमा अन्योलमा छौं,’ अधिकारीले भने ।
नेपाली तीर्थयात्रीको संख्या पनि बढ्न थालेको छ । साउन महिनामा मनाइने जनै पूर्णिमाका लागि झण्डै चार सय नेपालीले कैलाश मानसरोवर यात्रा बुकिङ गरेको अधिकारीले जानकारी दिए ।
खासगरी धार्मिक प्रयोजनका लागि नेपालमा भारतीय आगमन बढेको ट्राभल ब्यापार व्यवसायीहरु बताउँछन् । अप्रिलमा नेपालमा ३१,४०० भारतीय पर्यटक आएका थिए, जुन मार्चमा २५,९०० थिए।
ट्राभल व्यवसायीका अनुसार सन् २०१८ मा २० हजारभन्दा बढी भारतीय तीर्थयात्री नेपाल हुँदै चीनको पवित्र हिमाल र तालको भ्रमण गरेका थिए ।
2019 मा, संख्या तीव्र रूपमा बढेर लगभग 30,000 पुगेको छ। त्यसपछि Covid-19 एक बिगार्नको रूपमा आयो, र चीनले जनवरी 2020 मा सीमा बन्द गर्यो।
पवित्र यात्रा मौसम अप्रिलमा सुरु हुन्छ र अक्टोबर सम्म रहन्छ। मध्य जुनदेखि सेप्टेम्बरको सुरुसम्म तिब्बतमा मनसुन मौसम हो, तर यो शिखरको मौसम हो र त्यहाँ यात्रा गर्न सबैभन्दा महँगो अवधि हो।
कैलाश हिमाल र मानसरोवर ताल जाने पाँचवटा मार्ग छन्।
एउटा विवादित लिपुलेक दर्रा हो । भारतले कैलाश–मानसरोवर यात्रा रुट भनेर चिनिने धार्चुलादेखि लिपुलेकसम्मको मानसरोवर यात्राका लागि लिंक सडकको ट्र्याक खोल्दै आएको छ ।
भारतको सिक्किमको नाथुला अर्को हो। यद्यपि, यी मार्गहरू सबैभन्दा लामो र महँगो छन्। यी मार्गहरू प्रयोग गरेर पवित्र स्थानमा पुग्न लगभग तीन हप्ता लाग्छ, र यात्रा पनि गाह्रो छ।
यसबाहेक, केही तीर्थयात्रीहरू मात्र यी मार्गहरूमा यात्रा गर्छन् किनभने उनीहरूले भारत सरकारबाट विशेष अनुमति लिनु पर्छ।
नेपालले तातोपानी र रसुवागढी नाका हुँदै कैलाश मानसरोवर जाने तीनवटा रुट उपलब्ध गराएको छ । चिनियाँ सरकारले यी नाका बन्द गरेपछि नेपालगन्ज प्रमुख नाका बनेको छ ।
नेपालगन्ज-सिमिकोट-हिल्सा-मानसरोवर मार्ग सबैभन्दा छोटो छ, र यात्रा कार्यक्रम किफायती र सजिलो छ। यात्रुहरू प्रायः नेपालगन्जबाट सिमिकोटसम्म फिक्स पिङ विमानबाट उडान भर्छन् र त्यसपछि हेलिकप्टरमा चीनको तिब्बतसँगको सीमामा रहेको हिल्सा जान्छन्।
नेपालगन्ज प्रमुख प्रवेशद्वार बनेकाले भारतीय पर्यटकलाई खान बस्न यहाँ दर्जनभन्दा बढी लक्जरी होटलहरू खुलेका छन् ।
कर्णाली पार गरेपछि तीर्थयात्रीलाई मोटरबाट चीन लगिन्छ ।
उच्च उचाइका कारण तिब्बतको पहिलो सहर ताक्लाकोट भनेर चिनिने पुराङमा एकदेखि दुई दिनसम्म तीर्थयात्रीहरू रमाउँछन्। मानसरोवर ताल ४,५५६ मिटरको उचाइमा अवस्थित छ।
